قبرستان ابن بابویه؛ آرامگاه مشاهیر ایران
قبرستان ابن بابویه
قبرستان «ابن بابویه» آرامگاهی ۲۰۰ ساله در دشت وسیع ری است که نزدیک به ۱۰ هکتار وسعت دارد. این قبرستان از لحاظ وسعت، دومین قبرستان بزرگ تهران محسوب می‌شود. بسیاری از چهره‌های نامدار ایران از جمله جهان پهلوان تختی در این محل دفن شده‌اند. این قبرستان اولین منطقه شهر ری است که برای دفن اموات اختصاص یافته. آرامگاه‌های قدیمی و خانوادگی آن، شکل ظاهر برخی سنگ قبرها در نوع خود کم نظیر است. این قبرستان از جمله آثار دیدنی و تاریخی منطقه شهر ری محسوب می‌شود. برخی مورخّان قدمت این قبرستان را به دوره ساسانی نسبت داده‌اند.
نام این قبرستان برگرفته از نام محمد بن بابُویه، معروف به شیخ صدوق، یکی از فقها و دانشمندان شیعه است که در این محل دفن شده است. پیش از زمان ناصرالدین شاه، قبرستان ابن بابویه کشتزار و باغ بسیار وسیعی بوده، اما در پی کشف جسد سالم فردی در سردابی زیر آن باغ و به دست آمدن سنگی درون سرداب که آشکارا نشان می‌داد پیکر از آن شیخ صدوق است که بیش از ۸۰۰ سال پیش در گذشته است، بقعه شیخ صدوق رابر آن مزار احداث می‌کنند.
محمد باقر خوانساری در کتاب روضات الجنات در این باره نوشته است:
در حدود ۱۲۳۸ قمری و در عهد فتحعلی شاه قاجار مرقد شریف صدوق که در اراضی ری قرار دارد از کثرت باران خراب شد و رخنه‌ای در آن پدید آمد. به جهت تعمیر و اصلاح آن اطرافش را می‌کندند؛ پس به سردابی که مدفنش بود برخوردند، هنگامی که وارد سرداب شدند، با جسدی عریان مواجه شدند. این خبر به سرعت در تهران منتشر شد و به گوش سلطان وقت رسید، وی با جمعی از بزرگان و امنای دولت به جهت مشاهده حضوری به محل آمدند. جمعی از علما و اعیان دولت داخل سرداب شدند و صدق قضیه را به رأی‌العین مشاهده کردند. پس از آن وی دستور تعمیر و تجدید بنا و تزئینات آن بقعه را صادر کرد.
به اعتقاد برخی کارشناسان بنای نخستین قبرستان ابن بابویه، به دوران سامانی برمی‌گردد و بعدها در اثر سیل تخریب شده است. آرامگاه ابتدایی شیخ صدوق نیز در گذر زمان به خاطر حمله مغولان و جنگ‌های خوارزمشاهیان و تیموریان و همچنین به علت حوادث مختلف چندین مرتبه خراب و ویران شد به‌گونه‌ای که سرانجام، تا پیش از کشف، سال‌ها در زیر توده‌های خاک پنهان می‌ماند. پس از برپایی بقعۀشیخ صدوق افراد زیادی در اطراف آن به خاک سپرده شدند و مقبره‌های بزرگ و باشکوهی هم اطراف آن احداث شد. محمدرضا شاه پهلوی و محمد مصدق نیز هر دو وصیت کرده بودند در ابن بابویه دفن شوند.
در جوار بقعه شیخ صدوق و در فاصله نزدیکی از در ورودی این آرامگاه بقعه حاج ابوالحسن جلوه (طباطبایی)، حکیم و عالم شیعی قرن سیزدهم، قرار دارد. این بقعه با هشت ستون ساخته شده که بنایی شبیه آرامگاه حافظ در شیراز است. از افراد مشهوری که در این قبرستان دفن شده‌اند می‌توان به غلامرضا تختی، پهلوان سید حسن شجاعت، علی اکبر دهخدا، محمدعلی فروغی، رجبعلی خیاط، حسین بهزاد و سرهنگ محمود ایروانی اعظم از مؤسسان مدرسه موسیقی اشاره کرد.
مزار محمدعلی مظفری بنیانگذار یتیم‌خانه‌های مظفری، دکتر سید حسین فاطمی، شیخ موسی دبستانی ادیب و عارف معاصر، جواد فاضل نویسنده و مترجم معاصر و مزار شهدای ۳۰ تیر ۱۳۳۱ شمسی نیز در این مکان قرار دارد.
در سال ۱۳۷۳ وزارت کشور برای حفاظت و نگهداری از این قبرستان دستور منع دفن مردگان در این محدوده را صادر کرد؛ پس از آن، طرح‌های بسیاری از سوی شهرداری برای عمران این قبرستان پیشنهاد شد، ولی سرانجام طی اجرای طرح «احداث باغ مشاهیر»، با این استدلال که اجرای این طرح نیازمند از بین بردن مقبره‌ها و هم سطح سازی زمین آرامگاه ابن بابویه است، در حدود ۴۰۰ مقبره خصوصی و خانوادگی (تمام مقبره‌ها بجز سه تا) با معماری زیبا که نمادی از هنر ایران را با قدمتی طولانی به تصویر درآورده بودند، به‌طور کامل تخریب شدند. آرامگاه ابن بابویه به خاطر داشتن این آرامگاه‌های بزرگ خصوصی و خانوادگی با عکس‌ها، آیینه و شمعدان‌ها و اشیای دیگری که در آنها قرار شده بود، به موزه‌ایدیدنی از تاریخ معاصر ایران می‌مانست. در اویشنیز که حتی تا چند سال پس از این ویرانی، هنگام بزرگداشت عنقاء، یکی از دراویش مدفون در ابن بابویه، مراسم بزرگی برگزار می‌کردند، مدتی بعد در اجرای آن با محدودیت جدی روبه‌رو شدند. در حال حاضر همان سه مقبره خانوادگی باقی‌مانده هم وضعیت مناسبی ندارند و این قبرستان هم اکنون تقریبا به صورت مسطح درآمده است.
این اثر در تاریخ ۵ دی ۱۳۷۵ با شماره ثبت ۱۸۱۶ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
برخی از مهم‌ترین آثار تاریخی شهر ری عبارتند از تپه میل، آتشکده بهرام، چشمه علی، باروی ری، دژ رشکان، بازارری، کاروانسرای شاه‌عباسی، برج طغرل، کوه نقاره‌خانه، استودان گبرها واقع در دامنه شمال‌غر‌بی کوه بی‌بی شهربانو، زندان هارون، گنبد امیر اینانج، کاروانسرای کنارگرد، قلعه گبری و قلعه کاسنیری.
منبع سایت کجارو
مریم سادات خطیبی
